Мова Дэталёва

2021-06-17 13:01:06 #тэорыямовы

Чым адрозніваецца занятак ад заняткаў, а ўпрыгожанне ад упрыгожвання?

Занятак - гэта, безумоўна, мнагазначнае слова, некаторыя значэнні якога залежаць ад ліку. Калі мы ўжываем слова ў адзіночным ліку, то маем на ўвазе дзейнасць, якой нехта заняты, яго ці яе справы або працу. Капаць зямлю, пісаць ліст, будаваць дом - гэта занятак. Памятаеце, з дзіцячага вершыка “Вясёлы цягнік” Рыгора Барадуліна:

 І ў ціхіх качанятак

Цікавы быў занятак:

Нырца даваць

у ямы

ля мамы.

 Як бачым, занятак могуць мець не толькі людзі, але і іншыя жывыя істоты. Аднакаранёвы прыметнік да слова занятак – заня́ты, то бок той, хто мае шмат спраў. Звярніце ўвагу на тое, што месца націску ў нашым слове заня́ты і ў яго рускіх адпаведніках – за́нят ці занято́й — не супадае.

 Што тычыцца множналікавай формы заняткі, то яна ўжываецца ў значэнні ‘вучэбныя гадзіны ці ўвогуле час вучэння’. У гэтым значэнні слова мае сінонімы — урок, лекцыя, семінар.

 Такім чынам, калі мы нешта робім, прыкладам, у хаце, на падворку, у агародзе ці на працы — гэта будзе называцца занятак. А тое, што наведваюць вучні ці студэнты — заняткі.

 Упрыгожанне і ўпрыгожванне

Даволі часта словы ўпрыгожанне і ўпрыгожванне носьбітамі мовы ўспрымаюцца як варыянты і ўзаемазамяняюцца ў тымі самым кантэксце: шыкоўнае ўпрыгожанне і шыкоўнае ўпрыгожванне. Ці слушная такая ўзаемазамена? Безумоўна, не. Гэта розныя словы, а не варыянты аднаго і таго ж слова, таму ўжываць іх у адным значэнні нельга.

Упрыгожанне, або яшчэ з іншым націскам – упрыгажэ́нне — гэта прадмет для аздаблення чагосьці, так бы мовіць, для прыгажосці. Мы кажам каляднае ўпрыгожанне ў значэнні ‘калядная цацка, калядная дэкарацыя’. Гэтае слова мае як адзіночны, і множны лік: жаночае ўпрыгожанне і жаночыя ўпрыгожанні. 

А вось упрыгожванне – гэта ўжо не прадмет, а працэс, дзеянне. Значыць, што мы робім нешта прыгожым, аздабляем нешта пры дапамозе ўпрыгожанняў. Тады кажам: упрыгожванне горада гірляндамі, упрыгожванне дома кветкамі. Звярніце ўвагу, што слова ўпрыгожванне ўжываецца толькі ў адзіночным ліку. Адкрыць / каментаваць

2021-06-17 09:03:00 #цікаваеслова

АПАНАВА́ЦЬ (ахапіць, перамагчы, акружыць)

Прыклад: Пасля непрыемнага здарэння апанавалі панылыя думкі. Адкрыць / каментаваць

2021-06-14 18:06:50 Сябры, запрашаем далучыцца да літаратурнага анлайн-гуртка ў бліжэйшую сераду. Будзем гутарыць пра твор Святланы Алексіевіч "Чарнобыльская малітва".

Твор расказвае пра галоўную тэхнагенную катастрофу ХХ стагоддзя праз гісторыі ліквідатараў і іх сваякоў, журналістаў і навукоўцаў і жыхароў палескіх вёсак.

Завітваць можна, нават калі твор не чыталі. Спадзяемся, наша абмеркаванне натхніць вас на гэта

Электронную версію можна знайсці тут https://knihi.com/Sviatlana_Aleksijevic/Carnobylskaja_malitva.html

16 чэрвеня ў 19.00
Zoom (каб атрымаць спасылачку, адзначайцеся ў каментарах) Адкрыць / каментаваць

2021-06-12 14:09:31 #цікавінкі

Калі вы яшчэ не прыдумалі, чым карысным заняцца ў выходныя - прапануем папоўніць беларускую Вікіпедыю!

Студэнты “Мовы Нановы” Максім Умецкі і Таццяна Крывіцкая распрацавалі адмысловую інструкцыю для дадавання новых артыкулаў на Вікіпедыю і дапаўнення існых.

Поўная інструкцыя і карысныя парады тут: https://www.movananova.by/zaniatki/tvorchae-zadanne-papounim-belaruskuyu-vikipedyyu-razam.html Адкрыць / каментаваць

2021-06-08 10:21:55 #цікаваеслова

АБУМО́ЎЛЕНАСЦЬ (залежнасць ад пэўных умоў, акалічнасцей)

Прыклад: Жыццёвая абумоўленасць жорсткіх паводзін не здымае з чалавека віны. Адкрыць / каментаваць

2021-06-07 11:00:15 #мовананованабелсаце

Толькі ў пахавальні французскіх каралёў у Сэн-Дэні пад Парыжам ды пахавальні Габсбургаў у Вене дамавінаў больш, чым у крыпце Радзівілаў у Нясвіжы. А ў 2019 годзе ў нясвіжскім склепе зрабілі чарговае адкрыццё.

Пра гэтае адкрыццё і вінікі даследаванняў знаходак распавядае кандыдатка гістарычных навук Анастасія Скеп’ян.

У 2019 годзе падчас рэстаўрацыйных работаў у касцёле Божага цела ў Нясвіжы пад алтарнаю часткаю адкрылі тры пахавальныя ямы, дзе знайшлі агулам каля сотні шкілетаў. Адкрыццё гэтых парэшткаў жыхароў Вялікага Княства Літоўскага – сапраўдная сенсацыя! Даследаваннем костак заняліся Інстытут гісторыі Акадэміі навук Беларусі ды Навукова-даследчы інстытут і Музей антрапалогіі Маскоўскага дзяржаўнага ўніверсітэту.

Кім былі людзі, пахаваныя пад алтарнаю часткаю касцёлу ў Нясвіжы? Наколькі здаровымі былі нашыя продкі? Што зрабілі з парэшткамі па завяршэнні даследаванняў? Ці знайшлі ў пахаванні нейкія прадметы? Чаму некаторыя труны Радзівілаў маюць дзіўную форму? Якія міфы ды паданні звязаныя з пахавальняю Радзівілаў?

У граматычнай частцы разбіраемся, ці можна пісаць "лягенда", "пяльмень" і "мятро". У "Дзіцячай заМове" распавядаем пра некалькі цікавых беларускіх словаў.



Адкрыць / каментаваць

2021-06-06 11:05:12 #відэа

Прапануем паглядзець у беларускай агучцы фільм, які ўжо стаў класікай - "Выкупленне з Шаўшэнку".

Пра што: Эндзі Дзюфрэйн, малады таленавіты банкір, асуджаны за забойства сваёй жонкі ды ейнага каханка. Свае два пажыццёвыя зняволенні ён мае адбываць у турме Шаўшэнк. Турэмны свет жорсткі і бязлітасны: начальства турмы здзекуецца з вязняў пры дапамозе дысцыпліны і Бібліі, а вязні знушчаюцца адзін з аднога. Эндзі таксама дастаецца, але ён не пускае гэты свет жорсткасці ў сваю душу, у турме знаходзіць сябра — Рэда (Морґан Фрымэн). Рэд займаецца кантрабандаю неабходных для вязняў рэчаў — такі ў яго турэмны занятак. Эндзі ж, як былы банкір, ведае, як можна «адмываць» грошы, і ў гэтай справе працуе на начальніка турмы; у сваю чаргу, той дазваляе Эндзі збіраць турэмную бібліятэку і дапамагаць іншым вучыцца. Так праходзіць год за годам – звычайная турэмная руціна. Але як высвятляецца, у Эндзі ёсць невялікі сакрэт…

Глядзець фільм па-беларуску тут: https://www.movananova.by/medyateka/vykuplenne-z-shaushenku.html Адкрыць / каментаваць

2021-06-01 10:31:52 #слоўнік

Сёння - Дзень абароны дзяцей. Як правільна гаварыць пра самых маленькіх беларусаў? Шмат карыснай лексікі ў сённяшнім слоўніку.

Дзіця́ (дзіцё́), дзіцяня́ (дзіцянё́), малеча
Няма каго? Дзіцяці, дзіцяня́ці

Даць цукерку каму? Дзіця́ці, дзіцяняці

Апекава́цца кім? Дзі́цем (дзіцё́м), дзіцянём

Дзіця́тка, даю цукерку дзіця́тку

Дзеці, дзеткі, дзятва́ (рус. детвора)

Немаўля, грудное дзіця

Дзіця яшчэ вельмі маленькае, яшчэ ссе малако.

Ссаць (малако) ссу, ссеш, ссе, ссём, ссяце, ссуць.

Карміць грудзьмі (даваць цыцку – гутарковае). Дзіця выпадкова вельмі балюча стукнула маці па грудзях (размоўнае – па цыццы). Нешта сёння малы ўпарціцца і не бярэ цыцку – мусіць, захварэў.

Дзіця́чая літаратура.

Дзіця́чы пакой (у гандлёвым цэнтры).

Дачка́, дочачка. Яна мела трох дачок.

Даччы́н адказ вельмі здзівіў маці.

Даччына́ любоў была бязмежная.

Колькі гадоў вашай дачцэ́?

Сын, сынок, сыночак, сынулька…

Сыне, сы́нку (ласка́вы зварот).

Сыно́ўская любоў, але сы́наў заплечнік.

Гадаваць (рус. растить) дзяцей.

Выхоўваць дзяцей.

Выхоўваць дзіцёнка неналежным чынам.

Мець нездавальня́льныя (нездавальняючыя) паводзіны.

Быць ве́тлівым з дарослымі.

Быць прыкладам (узорам) для дзіцёнка.

Заахвочваць (падахвочваць – рус. поощрять, пристращать) дзіцёнка да навукі.

У садочку нам трапілася добрая выхава́целька.

Прышчапля́ць (рус. прививать) дзіцёнку добры густ.

Развіваць у дзіцёнка пачуццё адказнасці.

Пятрок пайшоў у школу – цяпер ён сапраўдны вучань (навучэнец).

Дзіцё з першых хвілін паказала сябе як нявы́хаванае.

Вадзіць дзіця ў развіваючыя (развіццёвыя) гурткі і клубы

Васіль быў гадава́нцам (рус. воспитанник) нашага клуба.

Мікалай не хацеў падпарадкоўвацца (рус. подчиняться) патрабаванням дарослых.

Алеся трэба было заўсёды прымушаць выконваць хатняе заданне.

Бавіць (право́дзіць) з дзі́цем шмат часу.

Навучаць (вучыць) дзіця літарам, лічбам, лічылкам, хуткамоўкам, вершам.

Чытаць дзіцёнку казкі, адгадваць з ім загадкі, набываць яму размалёўкі (расфарбоўкі).

Усыпаць дзіцёнку бізуна, надаваць рэ́менем па срацы.

Гарэза, жэўжык, свавольнік (рус. озорник, шалун).

Аркадзь задужа песціў (рус. баловал) свайго доўгачаканага сына, і хлопец вырас разбэшчаным неслухам.

Валянціна была празмерна мяккай маці і не магла караць (рус. наказывать) дзяцей нават за самыя кепскія паводзіны.

Нораў Яўген меў хуліганісты.

З паслухмя́нымі дзецьмі заўсёды лягчэй, чым з неслухамі.

Бацькі перыядычна ўшчувалі дзіця за дрэнныя паводзіны і заклікалі да паслушэнства.

Падлетак (рус. подросток), няпоўнагадовы, маладзён (юнак). Адкрыць / каментаваць

2021-05-31 10:00:13 #мовананованабелсаце

Новы выпуск!

Чаму Менск называецца Менскам? Ад ракі Менка. Але горад быў заснаваны ў месцы, дзе ў Менку ўпадае рэчка Дунай. Чаму не Дунайск? Навошта наагул будаваць горад на гэтай малой рэчцы, калі побач куды большая Свіслач?

Кандыдат гістарычных навук, слынны археолаг Сяргей Тарасаў, распавядае пра пачаткі Менску. Колькі часу ён існаваў да бітвы на Нямізе? Што пераканала гісторыкаў у тым, што горад змяняў сваё месцазнаходжанне? Чым гандлявалі старажытныя менчукі? Што значыць слова "Менка" і чаму Менск узнік на беразе гэтай дробнай рэчкі? Чаму горад не пабудавалі на Свіслачы ці хаця б Пцічы? Ці мог Менск называцца інакш? І як знайсці выток беларускага Дунаю, рэчкі, якая сёння амаль цалкам перасохла?

У граматычнай частцы разбіраем, як правільна пісаць: "ідыялогія" ці "ідэалогія", "геніялогія" ці "генеалогія". У "Дзіцячай заМове" распавядаем пра некалькі цікавых беларускіх словаў.



Адкрыць / каментаваць

2021-05-28 08:31:28 Сябры! Ну вось неяк так анлайн-незаўважна мы і падыйшлі да заключных заняткаў IV сезону Мовы Нанова ў Рэчыцы. Нам застаўся выпускны!
А аздобіць наш сыход на летнія вакацыі вядомы сатырычны дуэт "Красная зелень", які ў Вільні стварылі ўцекачы з Беларусі - блогер Андрэй ПАВУК і оперная спявачка Маргарыта ЛЯЎЧУК.
Калі вы жадаеце далучыцца да нашых алайн-заняткаў, пакіньце які-небудзь каментар пад гэтым пастом. Для ўдзелу патрэбны акаунт у google.com (напрыклад, паштовая скрыня на gmail.com). Адкрыць / каментаваць